Basisbaan gaat ons land niet verder helpen

De ’basisbaan’ moet de uitkering vervangen als vangnet van de verzorgingsstaat. Dat is het advies van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Gaat de moderne variant van de Melkertbaan werken? Jeroen van Gennep gelooft er niet in; hij pleit voor een basisinkomen.

Verscheen eerder in De Telegraaf op 21 januari 2020 in de krant en online

©ANP

„Basisbanen, bedoeld voor mensen met een uitkering en weinig kans op de arbeidsmarkt, zijn volgens de WRR goed voor iedereen: het individu, economie en samenleving. Je zou er zelfs stigmatiserend aan toe kunnen voegen dat voormalige ’uitkeringstrekkers’ nu weer ’gewoon aan het werk’ gaan. Toch biedt het concept van basisbanen weinig hoop en is het ideaal eerder vastgeroest in het verleden en geen goede oplossing voor de toekomst.

"Als we technologie in toenemende mate voor ons kunnen laten werken, zoals in het voorbeeld van de Rotterdamse haven, zijn we zonder uitkeringen en subsidiebanen maar met basisinkomen beter af."

Laten we onze blik wat breder vallen, op de drie factoren die de toekomst van werk gaan bepalen volgens het WRR-rapport, namelijk technologisering (kunstmatige intelligentie), flexibilisering en intensivering van werk. De laatste twee hebben vooral effect op ’hoe’ men werkt, terwijl technologisering effect heeft op ’wie’ het werk doet.

Automatisering

In veel industrieën heeft vergaande automatisering banen opgeslokt, zoals bij de containerterminals in de Rotterdamse haven. In veel andere industrieën is het een kwestie van tijd. In het vrachtverkeer is bijvoorbeeld niet de vraag óf maar wanneer er zelfrijdende vrachtwagens op de weg verschijnen.

’Basisbaan voor werklozen scheppen’

De voordelen van zelfrijdende voertuigen in de vorm van verbeterde veiligheid, efficiëntie en kostenbesparing wegen zwaarder voor het bedrijfsleven, en uiteindelijk ook voor de politiek, dan de nadelen in de vorm van banenverlies. Max, een vrachtwagenchauffeur die wordt geciteerd in het WRR-rapport, zegt hoopvol: „Mocht [geautomatiseerd vrachtverkeer] zover komen, dan heb je toch ook weer iemand nodig die de machine controleert.” Wat Max zegt klopt, maar als je kijkt naar het aantal werknemers die nodig zullen zijn om die controle uit te voeren - het ’wie’ - is dat een fractie van de huidige werkgelegenheid in die sector.

Het idee van basisbanen valt niet los te zien van de snelle (technologische) ontwikkelingen van nu. Het rapport noemt de voorbeelden van de gemeenten Amsterdam en Den Haag, die al langer experimenteren met varianten van basisbanen, met respectievelijk de Werkbrigade en STIP-banen. We kennen ook allemaal de Melkertbaan uit de jaren ’90. Deze kostte, met inflatiecorrectie, €18.500 per geïntegreerde werkloze. Dat is een exorbitant hoog bedrag (ter vergelijking: de huidige nettominimumloon is €12.400). Het experiment in Amsterdam kost jaarlijks welgeteld €22.000 per participant. Dit is niet houdbaar.

Basisinkomen

Een betere oplossing is een basisinkomen, een onvoorwaardelijke maandelijkse betaling van de overheid aan elke burger. Door het afschaffen van uitkeringen, subsidiebanen en alle dure bureaucratie er omheen, komt er budget vrij om dit basisinkomen te financieren.

Dit neemt niet weg dat betaald werk belangrijke functies heeft. In het WRR-rapport tel ik er zeven: van een gestructureerde dagindeling tot het krijgen van zelfrespect. Echter, zes van de zeven functies zijn prima haalbaar zonder te werken voor een loonstrookje. Als we geen baan hoeven te hebben, kunnen we ons vol storten op vrijwilligerswerk, mantelzorg, het opvoeden van kinderen en het ontwikkelen van ons creatieve brein. Creëren we met een basisinkomen dan een luilekkerland? Nee, niet in een grotere mate dan we het nu al hebben. Misschien moeten we accepteren dat sommige mensen nu al in een luilekkerland leven. Als we technologie in toenemende mate voor ons kunnen laten werken, zoals in het voorbeeld van de Rotterdamse haven, zijn we zonder uitkeringen en subsidiebanen maar met basisinkomen beter af.”

Jeroen van Gennep is politiek econoom