Slimmer en effectiever werken betekent: werken met minder personeel

Technologie zal slimmer worden dan de mens, dus moeten we erkennen dat we op weg zijn naar een toekomst met minder arbeid, stelt Jeroen van Gennep. Dat is duurzamer, efficiënter en veiliger.

Verscheen eerder in het Parool op 23 juli 2022 in de krant en online

Hoge inflatie, stakingen en te weinig personeel. In heel Europa is de economische realiteit niet die van de roaring twenties zoals velen hadden gehoopt na de coronalockdowns. In plaats van dezelfde stijgende economische welvaart als in de jaren twintig van de vorige eeuw, lijken wij verder af te glijden in een cost-of-living-crisis. De historie kent veel momenten waarin deze economische problemen zich voordeden, maar de oplossing die zich nu aandient is er een die voor het eerst mogelijk is: minder werken.

De nasleep van de lockdowns is evident. Nooit eerder werden zoveel sectoren tegelijk hard geraakt (horeca, reizen, zorg) als in coronatijd. De gevolgen nu de lockdowns voorbij zijn: meer vraag naar personeel, dat er niet is. Samen met de oorlog in Oekraïne, hoge inflatie en de nodige veranderingen om de milieudoelen te halen, zorgt voor brede protesten en stakingen.

Zie het boerenprotest in Nederland over de stikstofmaatregelen. In Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk staakt spoorwegpersoneel met de eis voor meer loon en het behoud van banen. De afgelopen weken gaan ook in Italië, Polen en Spanje boeren met tractoren de straat op in protest tegen groene overheidsvoorschriften en hoge brandstofprijzen. We begeven ons in wat de Engelstalige media the summer of discontent noemt. Een verwijzing naar de openingsacte in Richard III van William Shakespeare, daarover later meer.

Algoritme

Tegelijk vindt op technologisch vlak een stille revolutie plaats. In 2019 kwam Boston Dynamics met Spot, vooral bekend als het ritmisch dansende robothondje. Een gimmick, waarvan de toepassing in de economie beperkt is. Uit hetzelfde bedrijf komt nu Stretch, een robot toegepast op automatisch magazijn werk. Stretch zal in 2023 toetreden tot de arbeidsmarkt. Onder andere DHL en H&M hebben al hun orders geplaatst.

In een andere sector kwam OpenAI recentelijk met Dalle-E, een op kunstmatige intelligentie gedreven platform waar men een algoritme de meest gedetailleerde en veelzijdige foto’s en digitale schilderijen laat maken door een paar zinnen in te toetsen. Voor de duidelijkheid: Dalle-E zoekt niet naar een afbeelding en past geen bestaande afbeelding aan, maar creëert iets geheel nieuws. Een creatieve intelligentie waar voorheen van werd gedacht dat die alleen bij de mens hoorde.

Deze voorbeelden zijn voorlopers in een bredere trend. Waar in vorige eeuwen vooruitgang altijd gepaard ging met het verschaffen van arbeid, is dat door kunstmatige intelligentie en robotisering veranderd. De techniek kan leren en zichzelf controleren en repareren. In deze eeuw zal er steeds minder werk zijn voor de mens.

Mens is niet uniek

‘In het verleden kwamen er ook altijd nieuwe banen bij’ is een vaak gehoord argument waarom er altijd werk zal zijn. Dat is gebaseerd op de aanname dat wat we vroeger zagen ook in de toekomst zal gebeuren. Echter bieden prestaties uit het verleden geen garantie voor de toekomst. Wat maakt de mens zo uniek dat er taken zijn die alleen hij kan uitvoeren, zelfs als die nu nog niet bestaan?

Voor het uitvoeren van werk is intelligentie nodig: het vergaren en toepassen van kennis en vaardigheden. De mens was hier uniek in, zeker als die onderling samenwerkte en technologische hulpmiddelen gebruikte. Steeds vaker kan techniek zijn intelligentie echter autonoom toepassen. De eerdere voorbeelden van Dall-E en Stretch staan aan het begin van deze ontwikkeling. Technologie zal slimmer worden dan de mens, zeker in toegepaste taken. Het unieke aan de mens is straks niet langer ons werkvermogen.

Het verzet in Europa gaat in de kern om het beschermen van werk, inkomen en werkomstandigheden. Het wanhopig willen behouden van banen en de huidige werkomstandigheden zorgt voor barrières in het veiliger, duurzamer en betrouwbaarder maken van het leveren van goederen en diensten.

Slimmer en effectiever werken zal in de praktijk steeds meer betekenen: werken met minder personeel.

Luie genoegens

Los van of het technisch mogelijk is, is de belangrijkere vraag of we er als samenleving op voorbereid zijn. Werk staat aan de basis van onze economie en overheid (loonbelasting als grootste inkomstenbron) en voorziet voor velen in zingeving.

Het vraagt een koersverandering in ons denken. De retoriek van ‘werk moet lonen’ en ‘recht op werk’ zou niet aan de orde moeten zijn als het betekent dat we minder duurzaam, minder efficiënt en minder veilig produceren als we het werk laten uitvoeren door mensen.

Terug bij Shakespeare en Richard III, die aan het eind van zijn openingsmonoloog aangeeft: “Ik haat de luie genoegens van deze dagen.” In een toekomst met minder werk moeten wij de ‘luie genoegens’ van onze tijd juist omarmen en perfectioneren. Omarm de deeltijder, omarm de hobbyist, omarm zij die de tijd anders invult.

We moeten erkennen dat we op weg zijn naar een toekomst met minder arbeid en dat hier een andere denkwijze voor nodig is. De vraag van onze tijd zou niet moeten zijn hoe we mensen aan het werk houden en ongelijkheid bestrijden door hogere lonen, maar hoe we meer gelijkheid creëren en mensen ondersteunen in de transitie naar een economie met minder werk.